Osmanlı’da Vakıf Kültürü İle İlgili Neler Yapılmıştır?

 Osmanlı’da Vakıf Kültürü İle İlgili Neler Yapılmıştır?

Vakıflar yüz yıllar boyunca özellikle barınma, eğitim, sağlık hizmetleri başta olmak üzere sosyal dayanışmayı güçlendiren, toplumsal ihtiyaçları karşılayan ve diğer yandan taraflara doğrudan ya da dolaylı olarak ekonomik etkileri olan faaliyetleri devam ettirmişlerdir. Osmanlı’da vakıf, bir malın Allah’ın malı olmak üzere bireysel  mülkiyetten çıkartarak insanların faydasına sunmaktır. Buradaki iki önemli  durumdan  biri öncelikle vakfedilen şeyin mal olmasıdır. Diğer bir etken  ise vakfedilen mal insanların faydasına olmasıdır. Kişisel  mülkiyetten çıkarılıp Allah’ın mülkü olarak kabul edilmesiyle vakfedilmiş olunur.  Vakıflar insanların faydasına yaraması için kurulmuştur. 

Burada amaç faydalı olmak, paylaşma, yardımlaşma ve dayanışma içinde toplumu daha da güçlü hale getirmektir. Osmanlı Devleti’nde  eğitim, sağlık, sosyal yardım, diyanet, bayındırlık gibi bütün yardımı vakıflar yapmıştır. Vakıfların bir kısmı vezir, sultan, şehzadeler, saltanat ailesine aitti. Çoğunluğu askeri zümreye ait olmakla birlikte diğer küçük bir kısmı ise halka aitti. Amacına hizmet eden vakıflar çalışlımaya devam ederken amacına hizmet etmeyen vakıflar ise kapatılmaktaydı. Tam olarak sayısı bilinmemekle beraber Osmanlı Devleti’nde otuz beş bini aşkın vakıf bulunmaktaydı. Vakfın Osmanlı’da ticari, iktisadi, içtimai, siyasi, eğitim ve kültür açısından toplumsal hayatta görevleri vardı.  Birer ekonomik kuruluş gibi  faaliyet gösteren vakıflar gelir elde edip mülk sahibi olmakta, üretim yapıp istihdam sağlamaktaydı. Bunlardan kazanç elde edip kendi faaliyet alanlarında kullanmaktaydılar. Dolayısıyla vakıfların toplum açısından önemli iktisadi işlevleri bulunmaktaydı. Toplum tabakalarının bir araya gelip kaynaşmasını, dayanışmasını da sağlıyordu. Böylece Osmanlı toplumu daha güçlü, daha birbirine bağlı bir toplum olarak yaşamını devam ettirmekteydi.

*Vakıflar insanlara hizmetin yanı sıra hayvanların da huzur ve güvenliğini sağlamıştır.

*Hastane, huzurevi gibi yerlerde din, dil, ırk, mezhep ve sınıf ayrımı yapılmaksızın, çocuk ve yaşlı bütün âciz insanlara tedavi ve barınma hizmetleri verilerek sosyal adalet sağlanmıştır.

*Toplumun can, mal, ırz ve nâmus güvenliğinin  yanı sıra , ahlâk ve haysiyeti koruma altına almıştır.

*Ekonomik sıkıntı içinde olan kimselerin  hırsızlık, rüşvet ve iffetsizlik gibi haram yollara  yönelmesini önlemiştir. Böylece kargaşa ve kaos ortamı da ortadan kalkmıştır.

 

Vakıf örnekleri ise şunlardır:

*Yoksul mahkûmlara harçlık veren vakıf…

Yaralı göçmen kuşların tedavisini üstlenen vakıf,

Çiftçilere ziraat âletleri sağlayan vakıf,

 

Hizmetçilerin kırdığı tabakları tazmin eden vakıf,

İflâs eden tüccarlara yardım eden vakıf,

Âfet sonrası tamir yapan vakıf vb.