2- Özne :
Yüklemin bildirdiği işi, eylemi
yapan ya da oluş içinde bulunan varlığa özne denir.
Özneyi bulmak için "kim,
ne?" soruları sorulur.
Özne olan kelime ya da kelime
grupları iyelik eki ve çokluk eki alabilir ancak hal ekleri alamazlar.
Öznesiz cümle olmaz. Cümledeki
özne sayısı yüklem sayısı ile aynıdır.
Özne gerçek özne ve gizli özne
olmak üzere ikiye ayrılır :
- Gerçek Özne : Cümledeki işi,
oluşu yapan kişi ya da varlığın belli olduğu cümlelerde gerçek özne vardır.
Örnekler :
( Aşağıdaki cümlelerde altı
çizili kelimeler yükleme sorulan kim ya da ne sorularına cevap vermektedir ve
öznedir. )
- Okulun bahçesinde birkaç
çınar ağacı vardı.
- Herkes yağmur yağması
için dua ediyordu.
- Kangal köpeği havlayınca herkes
korktu.
- Dün akşam yıldırım
düşmüş binanın çatısına.
Yukarıdaki örnek cümlelerde gerçek
özne kullanılmıştır.
- ( o - gizli özne ) Meydana
toplanan göstericileri uyardı.
- ( Biz-gizli özne ) Seçim
sonuçlarını değerlendirdik.
- ( onlar-gizli özne) Reçeli
kahvaltı masasına getirdiler.
- (siz-gizli özne) Akşamları
yatmadan önce süt içiniz.
Yukarıdaki örneklerde gizli özne
kullanılmıştır. Gizli özne de gerçek özne olarak kabul edilir.
- Sözde Özne : Cümlede bildirilen
işi yapan kişi ya da varlığın net olarak belli olmadığı cümlelerde aslında
nesne olan varlık özne gibi görülür. Bu tür kelime ya da kelime gruplarına
sözde özne denir.
Sözde özne olan cümlelerde yüklem
-l, -n eklerinden birini alır. Yükleme sorulan "kim tarafından, ne
tarafından" sorularına cevap olarak "başkası tarafından" cevabı
alınırsa o cümlede sözde özne bulunmaktadır.
Örnekler :
- Tören okulun salonunda
yapıldı. ( Bu cümlede yüklem "yapıldı" fiilidir. Yapıldı fiiline kim
ya da ne sorusu sorulduğunda tören cevabı alınır. Ancak tören işi yapan
değildir. Töreni yapan başka biri ya da birileridir. )
- Sorunun çözümü içi özel bir
ekip oluşturuldu.
- Şehirdeki bütün köprüler
süslenmişti.
- Kandil simidi dağıtıldı.
Alıştırmalar 1 :
(Aşağıdaki cümlelerin öznesini
bulun. Etkinliğin cevabı etkinliğin altında verilecektir. )
- Bendeki diş ağrısını hiçbir
doktor tedavi edemedi.
- Martılar şehrin semasında
uçuyordu.
- Sonbahar gelince ağaçların
yaprakları sarardı.
- Çocuklar mahalledeki boş arsada
oynuyor.
-Sırtında birkaç gündür ağrı var.
- Sınıfın en yaramaz öğrencisini
öğretmenimiz uyardı.
- Sıra arkadaşım Yusuf top
oynarken ayağını incitmiş.
Cevaplar : (hiçbir doktor,
Martılar, ağaçların yaprakları, Çocuklar, ağrı, Sıra arkadaşım Yusuf, öğretmenimiz
)
Alıştırmalar 2 :
( Aşağıdaki cümlelerde yer alan
gizli özne ve sözde özneleri bulun. Etkinliğin cevabı etkinliğin altında
olacaktır. )
1. Okul ödevimi dün akşam yaptım.
2. Bu yıl tarlaya arpa ektik.
3. Evin önü ve merdivenler
süpürüldü.
4. Kandil simdi dağıtıldı.
5. Anma töreninde bayraklar
indirildi.
Cevaplar : ( 1.Ben 2.biz 3. Kim
süpürdü belli değil evin önü ve merdivenler sözde özne 4. Kim dağıttı belli
değil, kandil simidi sözde özne 5. Kim bayrakları yarıya indirdi belli değil bayraklar
sözde özne )
Gerçek Özne ve Sözde Özne Arasındaki Farklar
Gerçek Özne ve Sözde Özne Arasındaki Farklar
Devamı için diğer sayfalara geçin...
