İki ya da daha fazla ismin belli ekler alarak bir araya gelip tek bir varlığı karşılayacak şekilde anlam oluşturmasına isim tamlamaları denir.
İsim tamlamalarında ilk isme tamlayan, ikinci isme ise tamlanan denir.
Örnek : Evin kapısı ( Bu tamlamada "evin" tamlayan, "kapısı" ise tamlanandır.)
İsim tamlamaları tamlayan ve tamlananın aldığı eklere ve tamlamayı oluşturan kelimelerin sayısına göre çeşitlere ayrılır. İsim tamlamalarının çeşitleri şunlardır :
- Belirtili İsim Tamlaması :
Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ilgi eki -(n)nin, tamlanan ise iyelik eki -i alır.
Örnekler :
- Ev-in kapı-sı ardına kadar açıktı.
- Bebek-in eller-i
- Elbise-nin renk-i çok hoştu gerçekten.
- Duvar-ın boya-sı günden güne dökülüyor.
- Araba-nın camlar-ı günlerdir temizlenmedi.
- Okul-un kantin-i her zamanki gibi kalabalıktı.
Not 1 : Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasına sıfat ya da başka sözcükler girebilir.
- Kitap-ın renkli kapak-ı
- Cami-nin geniş avlu-su
Not 2 : -den/-dan hal eki belirtili isim tamlamalarında tamlayan eki olan -in yerine kullanılabilir.
- Kalemler-in biri ( Kalemler-den bir-i)
Not 3 : Belirtili isim tamlamalarında bir tamlayan birden fazla tamlanana bağlanabilir.
- Konağın bahçesi, içi, odaları muhteşemdi.
Not 4 : Belirtili isim tamlamalarında bir tamlanan birden fazla tamlayana bağlanabilir.
- Kadınların, kızların, gençlerin gülüşü bizi her zaman umutlandırır.
- Belirtisiz İsim Tamlamaları :
Tamlayanın ek almadığı tamlananın iyelik eki aldığı tamlamalara denir.
Belirtili isim tamlamalarında bir varlığın başka bir varlığa aitliği söz konusu iken belirtisiz isim tamlamalarında bir varlık ismi oluşturmak esastır.
"Kitabın cildi" belirtili isim tamlamasıdır ve cildin kitaba ait olduğu anlamı vardır. "Kitap cild-i" ise belirtisiz isim tamlamasıdır ve cildin türünü gösterir.
Not 1 : Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan tamlananın neye benzediğini ya da neyden yapıldığını bildirebilir.
- Ayva tatlı-sı ( tatlının ayvadan yapıldığını bildirir.)
- Deve kuş-u ( kuşun deveye benzediğini gösterir. )
Not 2 : Belirtisiz isim tamlamaları bir ismin önüne gelerek sıfat görevinde kullanılabilir.
- El yazması eserlere sahip çıkmak bir milletin vazifesidir. ( el yazması belirtisiz isim tamlamasıdır ve eser kelimesinin sıfatı olarak kullanılmıştır. )
- Takısız İsim Tamlaması :
Tamlayan ve tamlananın her ikisinin de ek almadığı isim tamlamalarına takısız isim tamlamaları denir.
Takısız isim tamlamalarının iki özelliği vardır.
- Bir nesnenin neyden yapıldığını anlatır.
Örnekler :
- Plastik top,
- cam vazo,
- tahta masa,
- altın yüzük,
- taş duvar,
- yün çorap,
- çelik kasa,
- kağıt mendil,
- bakır tepsi,
- naylon torba,
- çelik tencere,
- deri mont
- Bir nesnenin neye benzediğini anlatır.
Örnekler :
- altın saç
- zeytin göz
- ipek saç
- taş kalp
- elma yanak
- çelik irade
- örümcek adam
- aslan askerler
- Zincirleme İsim tamlamaları :
En az üç ismin birleşmesi ile oluşan isim tamlamalarına denir. Genellikle iki ayrı isim tamlamasının ortak ögesi kullanılarak yapılır.
Örnekler :
- çocuk oyunlarının tarihi
- evin boyasının rengi
- şehrin suyunun tadı
- çocuk edebiyatının yazarları
- Ali'nin kardeşinin parası
- Hava durumunun özeti
Not : Bazı kaynaklar beşinci bir tamlama olarak "karma tamlama"dan bahsetmektedir. Karma tamlama şudur :
Karma Tamlama : Bir isim tamlamasının tamlayanı, tamlananı ya da her ikisinin birden bir sıfat tarafından nitelenmesine denir.
Örnekler :
- Sessiz caddelerin korkusu
- Buraların yeni hali
- Okul kapısının kırmızı boyası
İsim tamlamaları İle İlgili Test Soruları
- Aşağıdaki cümlelerde geçen tamlamaların hangisi farklı bir tamlamadır?
A) Çocukların oyuncağını tamir ettirdik.
B) Ahmet'in okulu buraya çok uzaktır.
C) insanların çoğu bu toprakların değerini bilmez
D) Nişan günü çok heyecanlıydım.
- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlaması kullanılmıştır?
A) Vişne suyunu çocuklar çok sever.
B) Cam vazo çatlamıştı.
C) Dükkânın kirasını nasıl ödeyeceğini düşünüyordu.
D) Yolcu vapuru rötarlı yola çıkacakmış.
