Metin Türleri

"Farklı türde metinler yazar." kazanımı ile ilgili olarak Türkçe Dersi Öğretim Programında metinler türleri dört başlık altında toplanmıştır.

1.Olay Yazıları : Yer ve zaman belirtilerek bir olayın kahramanlar etrafında kurgulandığı metinlere olay yazıları denir.  Olay yazılarına örnek olarak hikaye, masal, roman, efsane, tiyatro, destan vb. gösterilebilir.  Öyküleyici anlatım olay yazılarında genel olarak kullanılan anlatım biçimidir.  Uzun bir tür olan romanlarda betimleyici anlatıma da sıkça başvurulmaktadır. Olay yazılarında serim, düğüm ve çözüm adını verdiğimiz yazı planına dikkat edilir.

Örnek : sabahın erken saatlerinde dışarı çıktı. İş yerine doğru sakin adımlarla ilerliyordu. Yol kenarında yatan adam dikkati çekti. Kışın soğuğunda dışarıda ne yapıyor bu adam diye düşündü ve yanına koştu. Adam onu görünce gözleri ışıldadı ve umut dolu bakışlarını ona çevirdi. (kahramanlar, olay, yer ve zaman unsurları kullanılmıştır.)

Örnek 2 : Geldiği yollardan hızlı hızlı dönen Koca Ali, ruhunda demin dinlediği uyumu tekrarlıyordu. Bülbüller keskin keskin ötüyor, uzaktan mandıraların köpekleri havlıyorlardı. Sokakta hiç kimseye rast gelmedi. Dükkânının önüne gelince durdu. Bacasının üstündeki leylek uyumamış, kefenli bir görüntü gibi ayakta duruyordu. Kapısı aralıktı. Çıkarken sıkı sıkıya kapadığını hatırladı:

– Tuhaf, rüzgâr açmış olacak!… dedi. ( Ömer Seyfettin, Diyet )

2. Düşünce Yazıları : Yazarın ele aldığı konu ile toplumu bilgilendirmek, aydınlatmak amacı güttüğü yazılara denir. Düşünce yazılarının bir kısmında şahsi fikirler anlatılırken bir kısım düşünce yazılarında da ispatlama amacı vardır. Düşünce yazılarına örnek olarak makaleler, denemeler, köşe yazıları ( fıkra ) gösterilebilir. Ayrıca eleştiri ve haber türündeki yazılar da düşünce yazılarına örnek olarak verilebilir. Açıklayıcı ve tartışmacı anlatım biçimleri düşünce yazılarında çokça kullanılmaktadır. Düşünce yazılarında bir fikrin savunulması ya da açıklanması amacı olduğu için sayısal verilerden yararlanma, karşılaştırma, tanık gösterme ve örneklendirme gibi düşünceyi geliştirme yollarından da sıkça faydalanılmaktadır. 

Örnek :  Ahlak davranışlarımızı inanç, kültür vb. normlara göre düzenlemektir. Ünlü bir filozof ahlakın temeli "Kendine yapılmasından hoşlanmayacağın bir şeyi başkasına yapmamaktır" diyor. Gerçekten bir evrensel ahlak yasası varsa temeline mutlaka bu düşünce konulmalıdır. ( paragraf bir düşüncenin ifadesidir ve içerisinde tanık göstermeye başvurularak savunulan fikir desteklenmiştir.)

Örnek 2 :      Ağaç ve orman oksijen üretmesinin yanında daha bir sürü faydası ile insanlara hizmet etmektedir. Ağaçlar yağmur ve kar sularını dalları ve kökleri ile tutarak hem sel gibi afetlerden bizi korur hem de içmeye doyamadığımız o buz gibi kaynak sularının oluşmasına yardımcı olur. Düşününsene bir defa bir kayın ağacının kökleri sayesinde 10 ton su tutabildiğini. Ne kadar da önemli bir iş yapıyor değil mi? (Kaynak : http://www.kompozisyonornekleri.net/orman-ve-agacin-insan-hayati-icin-onemi.html )

3.Bildirme Yazıları :  Çeşitli şekillerde ve amaçlarda iletişim kurmak amacıyla yazılan yazılara bildirme yazıları denir.  Mektup, tutanak, dilekçe, rapor vb. metinler bildirme yazılarına örnek olarak verilebilir :

Örnek : 

Sevgili Ahmet,
Her şeyden önce seni çok özlediğimi belirtmek istiyorum. Uzun yıllar birlikte gezip arkadaşlık ettikten sonra yeni yerlere gelmek özlemimi daha da arttırdı.
Alışkanlıklarımdan vazgeçmek zorunda olduğum bir döneme girdim. Üzülerek belirteyim ki bunlar arasında en fazla zor gelen senden ve değerli arkadaşlarımdan uzak kalmak geliyor. Ankara'ya geldiğimden beri derslerden başımı kaldıramıyorum. Okul iyi ve düzenli bir şekilde devam ediyor. Yalnız yaşamaya alışmak ve derslerime ayırdığım vakitler haricinde parklara gidiyorum.Temiz havada dolaşıyorum. Ailem ve siz aklımdan bir an olsun çıkmıyorsunuz.
Senden ricam beni mektupsuz ve habersiz bırakmamandır. Senin göndereceğin mektuplar benim özlemimi biraz azaltacaktır. Herkese selamlar kendine iyi bak. 

4. Şiir : Duygu, düşünce ve hayallerin çoşkun bir şekilde dizeler halinde anlatıldığı; estetik biçimde yazılmış kendi içinde türleri bulunan yazılara denir. 

Örnek :

Ne hasta bekler sabahı,
Ne taze ölüyü mezar.
Ne de şeytan, bir günahı,
Seni beklediğim kadar.

Geçti istemem gelmeni,
Yokluğunda buldum seni;
Bırak vehmimde gölgeni
Gelme, artık neye yarar?  ( N. F. Kısakürek )

Metin Türleri ile İlgili Etkinlik