Cümlenin Ögeleri-1

Bir yargıyı ifade etmek amacıyla bir araya gelmiş olan kelimeler topluluğuna cümle adı verilmektedir. Cümleyi oluşturan kelime ya da kelime grupları cümle içerisinde birtakım görevler üstlenmektedir. İşte cümle içerisinde görev alan bu kelime ya da kelime gruplarına cümlenin ögeleri denir. Cümlenin ögeleri temel ögeler ve yardımcı ögeler olmak üzere iki grubu ayrılır.
 A. Temel Ögeler
 Bir kelime grubundan oluşan yapıya cümle adını verebilmemiz için mutlaka bulunması gereken ögelere temel ögeler denir. Temel ögeler özne ve yüklemdir.
 1. Yüklem :
 Bir cümlenin en temel unsurudur. Tanımlarda genellikle cümlede iş, oluş, hareket anlamı taşıyan çekimli fiillerdir denilir. Bu tanım doğru olmakla birlikte eksiktir de. Çünkü cümlede yüklem çekimli fiil olabileceği gibi ek fiil aracılığıyla yüklem olmuş bir isimde olabilir. Bunu şu şekilde örneklendirelim.
 - Hayat birçok sıkıntılarına rağmen güzeldir. ( Bu cümlenin yüklemi olan "güzeldir" kelimesi ekfiilin geniş zamanı ile yüklem olmuş bir isimdir. )
- güzel günlari bir gün mutlaka göreceğiz. ( Bu cümlede yüklem kip ve kişi eki ile çekimlenmiş bir fiildir. )
 Not 1: yüklem tek kelimeden ya da birden fazla kelimeden oluşabilir.
- Bugün evde değiliz.
- Kimse telefon etmedi.
 Not 2 : Yüklem her tür kelimeden oluşabilir
- Anneler güzeldir. ( isim )
- Hava yağışlı gibiydi. (edat grubu)
- En aklı başında olanımız oydu. (zamir)
- Her gün aynı yerde bekliyorum. (fiil)
- Elif sevimli bir çocuktu. (sıfat )
 2. Özne :
 Cümlede eylemi ( iş, oluş, hareketi) yapan ya da belirtilen yargının gerçekleşmesinde etkili olan unsurdur. Özneyi bulmak için yükleme kim ve ne soruları yöneltilir.
 - Annesi akşama kadar dikiş yaptı. ( dikiş yapma işini gerçekleştiren kişi)
- Okuldan koşarak geldi. ( Koşarak gelen kişi o. )
Saat hızla yere düştü. ( düşen şey saat)
 Not : Öznenin üç çeşidi vardır. Bunlar ve özellikleri kısaca şöyledir:
 1. Gerçek özne : İşi yapanın belli olduğu cümlelerde vardır. Açık özne ve gizli özne diye iki şekli olur.
- Halil dünya rekoru kırdı. ( Halil işi yapandır ve açıkça söylendiği için açık özne olur.)
- Dünya rekoru kırdı. ( kim rekor kırdı ? sorusunun cevabı O'dur ve cümlede söylenmediği için gizli özne olarak adlandırılır. )
2. Sözde Özne : Edilgen çatılı cümlelerde aslında nesne olmasına rağmen cümlede özne gibi görülen ögelerdir.
 - Camlar boyandı. ( boyanan ne ? -camlar. Aslında camlar işi yapan öge değil ama çatı özelliği sebebiyle işi yapanmış gibi gözüküyor. )
- Ali camları boyadı. ( kim boyadı? - Ali. Dikkat edilecek olursa gerçek özne kullanıldığında yukarıdaki cümlede özne gibi duran cam kelimesi nesne olmuştur.)
 3. Örtülü Özne :  Edilgen çatılı cümlelerde gerçek özne "-ce tarafından" vb. ifadelerle cümlede söylenirse bu ögeye örtülü özne denir.
 - Yük trenleri kaymakamlığımızca hizmete açıldı. ( bu cümlede yük trenleri sözde özne, kaymakamlığımızca kelimesi ise örtülü öznedir.

0 Comments:

Yorum Gönder

Deneme