büyük ünlü uyumu nedir etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
büyük ünlü uyumu nedir etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

Ses Bilgisi- 1 (Büyük Ünlü Uyumu, Küçük Ünlü Uyumu)

1. Büyük Ünlü Uyumu
Diğer adına kalınlık-incelik uyumu da denir. Bu kurala göre Türkçe bir kelimenin ilk ünlüsü kalın ise diğerleri de kalın, ilk ünlü ince ise diğerleri de ince olmalıdır.
 A, I, O, U → A, I, O, U
E, İ, Ö, Ü → E, İ, Ö, Ü
 Örnekler :  Kapıcılık, eğitimsizlik, korkusuz, ilgili, gözlükçülük
 Not : Büyük ünlü uyumu ile ilgili olarak bilinmesi gereken bazı özellikler vardır.
1. Bazı Türkçe kelimeler zaman içerisinde meydana gelen değişikliklerle Türkçe olduğu halde büyük ünlü uyumuna uymamaktadır. ( Anne kelimesi uymaz ama bu kelimenin aslı anadır. Elma kelimesi uymaz ama bu kelimenin aslı almadır.)
2. Yabancı dillerden dilimize girmiş bazı kelimeler büyük ünlü uyumu kuralına uymaz. ( Otomobil, televizyon, kilim gibi…)
3. Tek heceli ve birleşik sözcükler büyük ünlü uyumu kuralının dışındadır. ( Altınyayla, Türk ve ev gibi…)
4. Bazı ekler bu kurala aykırıdır. ( -ki, -ken, -leyin, -yor, - (i)mtrak, -gil )
 2. Küçük Ünlü Uyumu :
Diğer adına düzlük-yuvarlak uyumu denilen bu kuralın iki boyutu vardır.
a. Bir kelimenin ilk ünlü harfi düz ise diğer ünlülerde düz olmalıdır.
A, E, I, İ → A, E, I, İ ( Parasızlık, geçim, açık )
 b. Bir kelimenin ilk ünlü harfi yuvarlak ise daha sonrakiler ya düz geniş ya da dar yuvarlak olmalıdır.
O, Ö, U, Ü den sonra ya (A, E) ya da (U, Ü) gelir. ( Umutlar, kolaylık )

Not : Büyük ünlü uyumuna uymayan bir kelime  küçük ünlü uyumuna da uymaz . 

Not : Bu kural gereği Türkçe bir kelimeden ilk heceden sonra (O, Ö) bulunmaz. 

Büyük Ünlü Uyumu (Kalınlık-İncelik Uyumu)

Büyük ünlü uyumu kuralını açıklamadan önce kısaca Türkçedeki ünlü harfler ve özelliklerini açıklamamız gerekiyor. Türkçede sekiz tane ünlü harf vardır ve bu harflerin özellikleri şu şekildedir :

Kalın Ünlüler : a, ı, o, u
İnce Ünlüler : e, i, ö, ü

Büyük ünlü uyumu kuralına göre Türkçede bir kelimenin ilk ünlüsü kalın ise diğer ünlülerin de kalın olması gerekir. Ya da ilk ünlü ince ise diğer ünlülerin de ince olması gerekir. Yani kelime kalın ünlü ile başladı ise kalın ünlü ile ince ünlü ile başladıysa ince ünlüyle devam etmelidir. Bu kurala büyük ünlü uyumu kuralı ya da kalınlık-incelik uyumu denilmektedir.

Büyük Ünlü Uyumu Kuralına Uyan Kelimelere Örnekler

Kalabalık, gelinlik, kanun, yüzük, kırlangıç ....

Türkçe Olduğu Halde Büyük Ünlü Uyumu Kuralına Uymayan Kelimelere Örnekler

Anne, hangi, elma, kardeş, şişman, dahi ....

Notlar :

1. Başka dillerden dilimize girmiş sözcüklerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.
Viraj, limon, selam, tiyatro, merhaba vb.

2. Birleşik yazılan kelimelerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.

Bilgisayar, gecekondu, Atatürk, Bakırköy vb.

3. Bazı ekler büyük ünlü uyumu kuralına uymaz.

-yor, -ken, -leyin, -(i)mtrak, gil vb.  ( bekle-yor, akşam-leyin, amcam-gil, yeşil-imtrak, konuşur-ken )

4. Tek heceli sözcüklerde büyük ünlü uyumu kuralı aranmaz.

Tek, pek, ter, kir, sur vb.

Büyük Ünlü Uyumu İle İlgili Test