Fiilleri, fiilimsileri ya da başka zarfları durum, zaman, yön ve miktar
bakımından niteleyen ya da sıfatları derecelendiren kelimelere zarf adı
verilmektedir. Zarfların diğer adına belirteç denir.
- Bağırışları duyar duymaz yanıma koşarak geldi. ( Bu cümlede koşarak kelimesi gelmek fiilinin durumunu
bildirmektedir. )
- Bu okulda en başarılı öğrenci kim acaba? (Bu cümlede en sözcüğü başarılı sıfatını
derecelendirmiştir. )
- Çoğu zaman çok hızlı koşuyorsun. ( Bu cümlede çok sözcüğü hızlı zarfını
derecelendirmiştir. )
Not : Bir sözcüğün zarf olabilmesi için fiil, sıfat, fiilimsi ya
da zarfları etkilemesi gerekir. Bu kelimeleri anlam olarak etkiledikten sonra
kelimenin önüne gelmeseler bile zarf olurlar.
- Tüm sırlar döküldü birer birer. ( "birer birer" sözcük grubu dökülme fiilini durum yönünden etkilediği
için dökülmek fiilinin önünde yer almamasına rağmen zarftır.)
Zarflar beşe ayrılır. Şimdi her bir zarf türünü açıklayabiliriz :
1. Durum
(Hal) Zarfları : Durum zarfları iş, oluş ve hareketin nasıl yapıldığı ile
alakalı bilgi verir ve fiile sorulan "nasıl?" sorusuna cevap verir.
- Yanımdan ağlayarak uzaklaştı. ( -nasıl uzaklaştı? -ağlayarak)
- Tartışan grubu gizlice izlemiş. ( -nasıl izlemiş? -gizlice.)
- Şuna bak! Utanmadan konuşuyor.
(-nasıl konuşuyor? -utanmadan)
Not : Bu konuda öğrencilerin şaşırtığı en önemli noktalardan biri durum
zarfları ile niteleme sıfatlarını karıştırmaktır. Niteleme sıfatları isme
sorulan nasıl sorusuna cevap verirken durum zarfları fiile sorulan nasıl
sorusuna yanıt verir.
- Kederli insan her sözünden belli olur. (-nasıl insan? -kederli insan -İsme
nasıl sorulduğundan dolayı niteleme sıfatıdır.)
- Arabaya yavaşça bin. (-nasıl bin? -yavaşça bin. - Fiile nasıl sorusu sorulduğu için
durum zarfıdır.)
2. Zaman
Zarfları : İşin, oluşun, hareketin zamanı hakkında bilgi veren
zaman zarfları fiillere sorulan "ne zaman?" sorusu ile bulunur.
- Beklediğim araç birazdan gelir. ( -ne
zaman gelir? -birazdan.)
- Divriği gezisine yarın gideceğiz. ( ne zaman gideceğiz? -yarın)
- Ben sorduğunuz adamı dün akşam gördüm. ( ne zaman gördüm? - dün akşam
)
3. Yer-yön
Zarfları : İşin, oluşun, hareketin yönü ile ilgili bilgi veren
zarflardır. Yer-yön zarflarını bulmak için fiillere "nereye, ne yöne"
soruları sorulur.
- Birinci kattan aşağı düştü. ( nereye düştü? -aşağı)
- Gidebildiğin kadar ileri git. ( nereye git? -ileri)
Not : "İleri,
geri, yukarı, aşağı, dışarı, içeri" gibi kelimeler yalın halde
kullanıldıklarında zarf olurlar. Bu kelimelere ismin hal ekleri getirildiği
zaman artık zarf değil isim olurlar.
- geri gel ( zarf)
- geriye gel (isim)
4. Miktar
(Azlık-çokluk) Zarfları : fiil, sıfat, fiilimsi ya da başka bir zarfın anlamını
miktar yönünden etkileyen zarflara miktar zarfları denir. Miktar zarfları fiil,
fiilimsi, sıfat ya da zarflara sorulan "ne kadar" sorusu ile bulunur.
- Akşamları çok geziyor. ( ne kadar geziyor? -çok)
- Yarın biraz dinlenelim. ( ne kadar dinlenelim? -biraz)
- Çok sıkılgan bir çocuktu. ( ne kadar sıkılgan? -çok)
Not : "Biraz, az,
çok, daha, pek, en vb." kullanılan azlık-çokluk
zarflarından bazılarıdır.
5. Soru
Zarfları : Fiilleri soru bakımından niteleyen zarflara soru
zarfları denilir. "nasıl, niçin, ne zaman, ne kadar, neden" sözcükleri
soru zarfı olarak kullanılır.
Not : Bir cümledeki soru bildiren kelimenin soru zarfı olup olmadığını
anlayabilmek için cümledeki soruya cevap veririz. Verdiğimiz cevap herhengi bir
zarf oluyorsa soru bildiren kelime soru zarfı demektir.
- Devlet kurumları niçin
kapatılmış ?
- Bizim mahalleyi nasıl buldun?
- Yemeklerden ne kadar aldın?