Gerçek Anlam-Mecaz Anlam-Yan Anlam-Terim Anlam

Gerçek Anlam

"Mahallemize yeni bir market açıldı."
Bu cümlede kullanılan açmak kelimesi ilk aklımıza gelen manası ile yani "açma işi" anlamıyla kullanılmıştır. Bu örnekte de olduğu gibi bir sözcüğün duyduğumuzda ya da okuduğumuzda ilk aklımıza gelen manasına gerçek anlam denir. Gerçek anlam kaynaklarda ya da sorularda temel anlam ve ya sözlükteki anlam olarak da ifade edilmektedir.

Aşağıda gerçek anlam ile ilgili örnekler verilmiştir.

1. Yeni alınan oyuncağı daha ilk günden kırmıştı.
( Bu cümlede kırmak kelimesi ilk akla gelen anlamında yani bir şeyi parçalamak anlamında kullanılmıştır. )
2. Maçta aldığı sert darbe burnunun kırılmasına sebep oldu.
( Burun sözcüğü akla gelen ilk anlam olan insana ait bir organ olarak kullanılmıştır. )
3. Konuşurken kollarını aşırı germemelisin.
( Kol sözcüğü akla gelen ilk anlamıyla kullanılmıştır. )
4. Hava çok sıcak akşam üzeri çıkalım dışarıya.
5. Bıçak çok keskin eline dikkat et.
6. Yeni aldığımız koltuk çok sertti.
7. Şekeri fazla galiba bu limonata çok tatlı olmuş.
8. Çiğ köfte ne kadar da acı olmuş.
9. Elbiseleri kuruması için balkona astım.
10. Yemekten sonra ağzını mutlaka silmelisin.
11. Gözleri insanı etkileyici bir güzellikteydi.
12. Havalar soğudukça boğazımda bir ağrı hissediyorum.

Mecaz Anlam

"Acı dolu yılları geride bırakmak istiyordum artık."
Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak yeni bir anlam kazanmasına mecaz anlam denir. Mecaz anlamlı kelimeler temel anlamlarından tamamen uzaklaşmış olurlar.

Aşağıda mecaz anlam ile ilgili örnekler verilmiştir.

1. Senin bu boş sözlerini dinlemekten sıkıldım.
( Boş sözcüğü gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak "gereksiz" anlamını verecek şekilde kullanılmıştır. )
2. Bize birkaç gündür çok sert davranıyor.
( Bu cümlede sert sözcüğü gerçek anlamının dışına çıkarak "kaba" anlamında kullanılmıştır. )
3. Bu yaşadıklarım artık çok ağır gelmeye başladı.
4. Nerede nasıl davranması gerektiğini bilen ince bir insandı.
5. Sıcak kanlı davranışları ile herkesi etkilemeyi becerebiliyordu.
6. Bize tatlı tatlı gülümsüyordu.
7. Bulunduğu ortama uyum sağlayan geniş bir adamdı.
8. Etrafındaki insanlarla sıcak ilişkiler kurabiliyordu.
9. Soğuk tavırları herkesin kendinden uzak olmasına sebep olmuştu.
10. Acı bir gülümseme yüzünde belirivermişti.

Not : Hiçbir kelime tek başına mecaz anlamlı değildir. Kullanıldığı cümledeki anlamına göre mecaz anlamlı olabilir.




Yan Anlam

"Saatlerdir kapının ağzında bizi bekliyordu."
Yukarıdaki cümlede ağız kelimesi ilk aklımıza gelen anlamı olan bir organ adı şeklinde kullanılmamıştır. Ancak dikkat edersek mecaz anlamda olduğu gibi gerçek anlamından tamamen uzaklaşacak şekilde de kullanılmamıştır. Bu cümlede ağız kelimesi gerçek anlama benzetilecek şekilde kullanılmıştır.
Bu örnekte de olduğu gibi kelimelerin gerçek anlama benzetme yolu ile kazandıkları yeni anlama yan anlam denir. Yani yan anlam da kelime gerçek anlamından tamamen kopmaz.

Aşağıda yan anlam ile ilgili örnekler verilmiştir.

1. Masanın ayağını tamir etmesi için mobilyacıya götürdük.
( Bu cümlede ayak kelimesi insandakine benzetilerek yeni bir anlam kazanmıştır.)
2. Geminin burnu karaya iyice yaklaştı.
( Bu cümlede burun kelimesi insanın bir organına benzetilerek yan anlam kazanmıştır. )
3. Kapının kolunu sert bir hareketle büktü.
4. Yolun ağzında durma diye annesi uyardı.
5. Evin tesisatını tamir etmek için birkaç dirsek almamız lazım.
6. İstanbul boğazında bugün trafik oldukça fazla.
7. Makinenin kolu uzun zamandır bozukmuş.

Terim Anlam

"Şiirin kafiyelerini göstermek için tahtaya yazdık."

Yukarıdaki cümlede kafiye kelimesi edebiyat ile ilgili, bu alana özgü kullanılan bir kelimedir.
Bu örnekte de olduğu gibi sanat, spor, edebiyat, siyaset, tarih, coğrafya vb. alanlarda o alana özgü kullanılan mesleki çağrışım yapan kelimelere terim anlamlı kelimeler denir.

Aşağıda terim anlam ile ilgili örnekler verilmiştir.

1. Bu metinde kinaye sanatına başvurulmuş.
( Bu cümlede kinaye kelimesi edebiyat ile ilgili bir terimdir. )
2. Karenin tüm iç açıları 90 derecedir.
( Kare bu cümlede bir matematik terimi olarak kullanılmıştır. )
3. Skeç seyirciden büyük alkış toplamayı başardı.
( Skeç bu cümlede tiyatro terimi olarak kullanılmıştır. )
4. Bugünkü derste fiilimsi konusunu işleyeceğiz.
5. Hastanın durumundan şüphelenen doktor steteskopla kalbini dinledi.
6. Hakim duruşma sonunda müebbet kararı verdi.

1 yorum:

Deneme