6.Sınıf Konu Anlatımı etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
6.Sınıf Konu Anlatımı etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

Sesteş Kök Nedir ?

Özet : sesteş kök nedir ? sesteş kök ile ilgili örnekler

Sesteş Kök Nedir ?

Yazılışları ve okunuşları aynı olmasına rağmen anlam olarak bir birinden tamamen farklı olan kelimelere sesteş kelimeler denir . Köklerde de aynı yazılıp aynı şekilde okunan ama tamamen farklı anlama gelen köklere sesteş kökler denilmektedir .

Örnek :

- Gelecek hafta saçlarımı sarıya boyatacağım . ( Bu cümlede saç kelimesi başımızın üzerinde yer alan kılların adı olarak kullanıldığı için isimdir . )

- Elindeki bilyeleri etrafa saçtı .  ( Bu cümledeki saç- kelimesi ise bir şeyleri etrafa dağıtmak , atmak gibi bir anlamda kullanılmıştır . )

- Babam market alışverişi için yüz lira ayırdı . ( Bu cümlede yüz kelimesi bir sayının adı olarak kullanılmıştır yani isimdir . )

- Havuzda saatlerce keyifle yüzdük . ( Bu cümlede yüz - kelimesi suyun içerisinde ilerlemek anlamında kullanılmıştır yani fiildir. )

- Araba çarpmanın etkisi ile yan döndü . ( Bu cümlede yan kelimesi bir cismin yüzeyinin adı olarak kullanıldığı için isimdir . )

- Tarihi konak dakikalar içerisinde yandı . ( Bu cümlede yan kelimesi bir şeyin alev almasıanlamında kullanılmıştır yani fiildir . )

Sesteş Kök
İsim
Fiil
Kaz
Kaz
Bir hayvan adı
Kaz-
Toprağı eşmek
At
At
Bir hayvan adı
At -
Fırlatmak
Yaz
Yaz
Bir mevsim adı
Yaz -
Yazı yazmak
Kır
Kır
Doğa, tabiat
Kır-
Parçalamak

Not : Bir sözcüğün mecaz anlamda kullanılması sesteş kök demek değildir .

Örnek :

- Bugün hava çok soğuk . ( soğuk bu cümlede gerçek anlamdadır . )

- Bana karşı soğuk davranıyor .  ( soğuk bu cümlede mecaz anlamdadır . )

Fiil Kökleri Konu Anlatımı

Fiil Kökleri Nedir ?

İş , oluş , durum ve ya hareket bildiren kelimelere fiil adı verilmektedir . Fiilleri gösteren köklere de fiil kökü denir . Fiili kökleri " - mak / - mek " mastar eklerini aldığında anlamlı olurlar . Yani - mak / - mek mastar ekini kullanarak fiil köklerini anlayabiliriz .
Örnekler :

- seviyordum ( sev - i - yor - du - m şeklinde eklerine ayırırız . Daha sonra sondan başlayarak ekleri attığımızda geriye "sev-" kalır . " sev - " fiiline de -mak / -mek mastar eki getirildiğinde anlamlı olduğu için fiil köküdür .

- Koşucuların ( koş - u - cu - lar - ın şeklinde eklerine ayırırız . Sondan başlayarak ekleri sildiğimizde geriye "koş-" fiili kalır . -mak / - mek eki getirdiğimizde anlamı olduğu için de fiil kökü deriz .

- Sorduklarım ( sor - duk - lar - ım biçiminde eklerine ayırırız . Sondan başlayarak ekleri silince geriye "sor - " fiili kalır . -mak  / - mek eki getirince de anlamlı olduğu için fiil kökü olur .

- Kaçmıştım ( kaç - mış -tı - m şeklinde kelimeyi eklerine ayırırız . Sondan başlayarak ekler silindiğinde geriye " kaç -  fiili kalır . " kaç - " fiili -mak / -mek mastar ekini aldığında anlamlı olduğu için fiil kökü olur .

Fiil Köklerine Örnek Olabilecek Diğer Sözcükler : sus - , boz - , gül - , yan - , bil - , bul - ....

İsim kökleri ile fiil köklerini ayrmanın en kolay yolu - mak / - mek mastar ekini kullanmaktır . Çünkü - mek / -mak ekleri isim köklerine geldiğinde anlamlı olmaz ama fiil köklerine geldiğinde anlamlı olur .

Örnek :

- resimler kelimesinin kökü resimdir . resim kelimesine - mek / - mak eki getirdiğimizde anlamlı olmadığı için isim köküdür .

- bulmuşlar kelimesinin kökü " bul " dur . " Bul " köküne - mek / - mak getirdiğimizde anlamlı olduğu için fiil köküdür .


İsim Kökleri Konu Anlatımı


İsim Kökü Nedir ?

Varlıkların , kavramların tanınmasını sağlayan kelimelere isim denir . Varlıkların adlarını gösteren köklere de isim kökleri denilmektedir . İsim kökleri cümlelerde isim , sıfat , zarf , ünlem , bağlaç , zamir olarak kullanılabilmektedir . Türkçe kökenli isim kökleri en fazla üç heceden oluşmaktadır .


Not : İsim kökleri ayırt edebilmek için " - mak / - mek " mastar eklerini kullanabiliriz . İsim kökleri " - mak / - mek " mastar eklerini alamazlar .


Örnekler :

- ev - li - lik kelimesinin kökü "ev" dir . ev kelimesine - mek / - mak ekini getirdiğimizde anlamlı olmaz . bu yüzden isim köküdür .

- Kale - ci kelimesinin kökü "kale" dir . kale kelimesine - mak / -mek mastar eklerini getirdiğimizde anlamlı olmaz . Bu yüzden isim köküdür .

İsim Köklerinde Diğer Örnekler : su , göz , bardak , çöp , dağ , kol , ayak , para ....

Not : Yansıma sözcüklerin kökleri de isim köküdür .

Örnek : vız , cız , güm , pat , çat ...


Kök Nedir ? Kök Çeşitleri Nelerdir ?

Kökler İle İlgili Test Soruları İçin Tıklayın ...

 Kök Nedir ?
Bir kelimenin anlamlı en küçük parçasına kök denilmektedir . Diğer bir tanımlama ile kök ; bir kelimedeki eklerin tamamı çıkarıldığında geriye kalan anlamlı en küçük parçadır .

Örnek :
- Gözlükçülerden ( göz-lük-çü-ler-den  şeklinde eklerine ayırırız . Ekler sondan başlayarak atıldığında en son geriye anlamlı olarak " göz " kelimesi kalır . )

- Kapıcılık ( kapı - cı - lık biçiminde eklerine ayırırız . Ekler sondan başlayarak teker teker silinince geriye " kapı " kelimesi kalır . )

- Arabacıya ( araba - cı - y - a  biçiminde eklere ayrılır . Sonra ekler atıldığında geriye anlamlı olarak " araba " kelimesi kalır . )

- Parasızlık ( para - sız - lık şekilinde eklerine ayrılır . Sondan başlayarak ekler atılınca geriye " para " kelimesi kalır . )

Not : Bir kelimenin kök olabilmesi yalnızca anlamlı olması yetmez , aynı zamanda o kelimenin tamamı ile de anlamca ilişkili olmalıdır .

Örnek :

- kalemlik kelimesinin kökü " kale " olamaz . Çünkü " kale " kelimesi ile " kalemlik " kelimesi arasında bir anlam ilişkisi yoktur .

- balık kelimesinin kökü " bal " olamaz .  Çünkü " bal " kelimesi ile balık kelimesi arasında hiçbir anlam ilişkisi yoktur .

Kökler İsim kökleri , fiil kökleri , sesteş kökler ve ortak kökler olmak üzere dörde ayrılır :

Yan Anlam Nedir ?

Bir kelimenin gerçek anlamından tamamen kopmadan yeni bir anlam kazanmasına yan anlam denir . Yan anlamı en güzel ve anlaşılır şekilde şöyle özetleyebiliriz : Yan anlam gerçek anlam ile mecaz anlam arasındadır . Sözcüğün gerçek anlamıyla benzetme , yakıştırma yoluyla oluşan anlamdır . Bu yüzden yan anlama " yakıştırmalı anlam " adı da verilmektedir . 
- Sınıf kapısının kolu kırılmıştı . ( Kapıyı açıp kapamaya yarayan kısım insandakine benzetilerek kol olarak adlandırılmıştır . )

 - Dağın başı dumanlanmıştı . ( İnsanlarda en yüksek nokta baş olduğu için dağın yüksek noktasına da baş denilerek yan anlam oluşturulmuştur . )

 - Masanın ayağı iyice eskimeye başlamıştı . ( İnsanların ya da diğer canlıların dik durmasını sağlayan uzvu ayaktır  . Masanın da dik durmasını sağlayan bu kısmına yakıştırma yoluyla ayak denilmiştir .)

 - Testerenin dişleri keskinliğini kaybetmeye başladı . ( İnsanlardaki dişlere benzediği için testerenin kesen kısımlarına da diş denilmiştir . )

 - Ayakkabının burnunu yere sürte sürte iyice eskitmişti . ( Ayakkabının ucundaki sivri kısma insandakine benzetme yoluyla burun denilmiştir . )

 - Şişenin ağzı kırılmıştı . ( Şişenin giriş kısmı insandakine benzetilerek ağız denilmiştir . )

 - Dağın eteği iyice yeşillenmişti . ( Dağın çan şeklindeki alt kısmına benzetme yoluyla etek denilmiştir . )

 - Lavabo için dirsek almaya gitti . ( benzetme yoluyla kavisli boru parçasına dirsek denilmiştir . ) 


Not : Yeni Türkçe dersi öğretim programı ile birlikte yan anlam müfredattan çıkarılmıştır . Ortaokullarda yan anlamlı kelimeler gerçek anlam içerisine dahil edilmiştir . 

İsimler İle İlgili Konu Anlatımı

İsimler İle İlgili Konu Anlatımı 

Somut ve ya soyut var olan tüm varlık ve kavramları karşılayan kelimelere isim denilmektedir . İsimlar varlıkların tanınmasını ve diğer varlıklardan ayırt edilmesini sağlar . Örneğin; her tarafı su ile çevrili olan toprak parçasına "ada" adı verilir . İsimler kolay iletişim kurabilmek için vazgeçilmez kelimelerdir . İsimler olmasaydı yukarıdaki örnekte olduğu gibi her varlığı tarif ederek anlatmaya çalışırdık ve bu da çok zor olurdu . İsimler bazı özellikleri dikkate alınarak üç grup altında toplanabilir : 
 1. Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler : İsimleri varlıklara verilişlerine göre ikiye ayırabiliriz :

A. Özel İsimler :   Tek bir varlığı aklımıza getiren isimlere özel isim denilmektedir . Kişilere verilen isimler özel isimlere örnektir mesela . Bazılarının aklına " Mehmet " adında yüzlerce , binlerce insan var nasıl özel isim oluyor ? diye bir soru gelebilir . Evet Mehmet ismi yüzlercedir ama söyleyen kişi o an için yalnızca bir kişiyi kastederek söylemektedir . 
 Örnekler : Harun , Antalya , Türkiye , Avrupa , Türkiye Büyük Millet Meclisi
 B. Cins İsimler : Bir türün tamamını karşılayan kelimelere cins isim adı verilmektedir . Mesela Ali , Ayşe kişi isimleridir . Dünya üzerindeki tüm kişileri anlatmak için kullandığımız ortak kelimesi ise "insan" dır . İnsan sözcüğü türün tamamını kapsayan kelime olduğu için cins isimdir . Cins isimlerle ilgili bir örnek olarak da şunu söyleyebiliriz : rengi , şekli , boyutları itibariyle farklı farklı olsa da oturmamıza yarayan araçların genel adı  "sandalye" dir .
 Örnek : Çiçek , araba , kedi , bebek , ev ...

 2. Oluşlarına Göre İsimler : Oluşlarına göre isimleri ikiye ayırırız :
A. Somut İsimler : Beş duyu organımızdan en az biri ile varlığını algılayabildiğimiz varlıkların adlarına somut isim denir . Örneğin; koltuk ismi görme , dokunma duyuları ile algılanabildiği için somuttur . 
 Örnekler:rüzgar , su , defter , telefon ...
 B. Soyut İsimler : Duyu organlarımızın herhangi biri ile algılayamadığımız , varlıklarını başka yollarla ( sezgi ) hissettiğimiz varlık ya da kavramların adına soyut isim denir . Örneğin sevgi kelimesini duyu organları ile algılayamayız ancak bize karşı gösterilen davranışlara bakarak g-hissedebiliriz .
 Örnekler: sevinç , hayal , rüya , korku , hüzün , endişe ...
 3. Sayılarına Göre İsimler : İsimler sayılarına göre üçe ayrılır :
 A. Tekil İsimler : Söylendiği zaman tek bir tane varlığı aklımıza getiren isimlere tekil isim adı verilmektedir . Bu isimler çoğul eki almazlar .
 Örnekler : yastık , saat , kitap , ayna ...
 B. Çoğul İsimler : Sayı olarak birden fazla varlığı anlatan ve -lar/-ler eki alan kelimelere çoğul isim denir . 
 Örnekler : yastıklar , saatler, kitaplar, aynalar ...
 C. Topluluk İsimleri : -lar/ -ler eki almadığı için yapı olarak tekil görünmesine karşın anlam olarak çoğul olan isimlere topluluk isimleri denir . Örneğin; " sürü " kelimesi -lar/-ler eki almadığı için tekil gibi gözükmesine rağmen yüzlerce hayvan biraya gelince sürü oluştuğu için sürü kelimesine topluluk ismi deriz . 
Örnekler : halk , demet , sürü , orman , düzine ... 

Ses Bilgisi- 1 (Büyük Ünlü Uyumu, Küçük Ünlü Uyumu)

1. Büyük Ünlü Uyumu
Diğer adına kalınlık-incelik uyumu da denir. Bu kurala göre Türkçe bir kelimenin ilk ünlüsü kalın ise diğerleri de kalın, ilk ünlü ince ise diğerleri de ince olmalıdır.
 A, I, O, U → A, I, O, U
E, İ, Ö, Ü → E, İ, Ö, Ü
 Örnekler :  Kapıcılık, eğitimsizlik, korkusuz, ilgili, gözlükçülük
 Not : Büyük ünlü uyumu ile ilgili olarak bilinmesi gereken bazı özellikler vardır.
1. Bazı Türkçe kelimeler zaman içerisinde meydana gelen değişikliklerle Türkçe olduğu halde büyük ünlü uyumuna uymamaktadır. ( Anne kelimesi uymaz ama bu kelimenin aslı anadır. Elma kelimesi uymaz ama bu kelimenin aslı almadır.)
2. Yabancı dillerden dilimize girmiş bazı kelimeler büyük ünlü uyumu kuralına uymaz. ( Otomobil, televizyon, kilim gibi…)
3. Tek heceli ve birleşik sözcükler büyük ünlü uyumu kuralının dışındadır. ( Altınyayla, Türk ve ev gibi…)
4. Bazı ekler bu kurala aykırıdır. ( -ki, -ken, -leyin, -yor, - (i)mtrak, -gil )
 2. Küçük Ünlü Uyumu :
Diğer adına düzlük-yuvarlak uyumu denilen bu kuralın iki boyutu vardır.
a. Bir kelimenin ilk ünlü harfi düz ise diğer ünlülerde düz olmalıdır.
A, E, I, İ → A, E, I, İ ( Parasızlık, geçim, açık )
 b. Bir kelimenin ilk ünlü harfi yuvarlak ise daha sonrakiler ya düz geniş ya da dar yuvarlak olmalıdır.
O, Ö, U, Ü den sonra ya (A, E) ya da (U, Ü) gelir. ( Umutlar, kolaylık )

 Not : Büyük ünlü uyumuna uymayan bir kelime  küçük ünlü uyumuna da uymaz . 

 Not : Bu kural gereği Türkçe bir kelimeden ilk heceden sonra (O, Ö) bulunmaz. 

Ses Bilgisi-2 (Kaynaştırma Harfleri, Ses Düşmesi )

Kaynaştırma Harfleri :
 Türkçe kelimelerde iki ünlü harf art arda gelemez. Bu yüzden ünlü ile biten kelimelerin ünlü ile başlayan ek almaları durumunda araya bazı ünsüz harfler girer. Bu harflere kaynaştırma harfleri denir. Türkçede kaynaştırma harfleri ( y, ş, s, n ) dir. Kolay akılda kalması için YAŞASIN olarak da kodlanır.  
 Örnekler : Kapı-y-a, Bahçe-s-i, Altı-ş-ar, Oyuncu-n-un
 Not : Kaynaştırma harfleri hal eklerinden yönelme ( -a ), belirtme ( -i ) ; zaman eklerinden gelecek zaman eki (- acak ) ; isim tamlamalarında tamlayan eki olan (-ın) eklerinden önce kelime ünlü ile bitiyorsa kullanılır.
 Ses Düşmesi :
 Bu kurala ünlü düşmesi ya da orta hece düşmesi gibi adlarla farklı kaynaklarda rastlanabilir. Ses düşmesi ile ilgili özellikler şu şekillerde olabilir.
- Bazı iki heceli kelimelerimiz ünlü harf ile başlayan ek aldıkları zaman kelimenin ikinci hecesindeki ünlü düşer. Bu olaya ses düşmesi denir.
 Örnekler :
* Alın-ım → alnım
* Şekil-in → şeklin
* Karın -ım → karnım
* Kayıp- ol → kaybol
- Son harfi "k" ile biten bazı kelimelerimize küçültme eki olan (- cik ) getirildiği zaman kelimenin sonundaki "k" düşer.
 * Küçük-cük → küçücük
*Ufak-cık → ufacık

Ses Bilgisi- 3 (Ünlü Daralması, Ses Türemesi)

Geniş Ünlünün Daralması :  
Son hecesinde düz-geniş ünlüler (a ve e) bulunan bir kelime şimdiki zaman eki olan -yor ekini aldığı zaman, son hecedeki (a ve e) daralarak (ı,i,u,ü )'ye dönüşür. Bu olaya geniş ünlülerin daralması ya da sadece ünlü daralması denir.
 Örnekler :
Bekle-yor → bekliyor
Kokla- yor → kokluyor
Süsle-yor → süslüyor
Başla-yor → başlıyor
Sakla-yor → saklıyor
Başla-yor → başlıyor
 Ses Türemesi :
 Tek heceli bazı sözcükler küçültme eki olan -cık/-cik ekini aldıkları zaman kelimenin sonundaki ünsüz ile ekin başındaki ünsüz arasına ünlü bir harf girer. Bu olaya sess türemesi ya da ünlü türemesi adı verilir.
 Örnekler :
Genç-cik  → gencecik
Bir-cik → biricik
Gül-cük → gülücük
Az-cık → azıcık
Dar-cık → daracık
 Not : Ünlü türemesi bazen pekiştirmeleri yaparken de meydana gelebilir. Örneğin; sağlam kelimesi pekiştirilirken sapsağlam değil de arada "a" sesi türeterek "sap-a-sağlam" şeklinde yaparız. 


Ses Bilgisi-4 (Ünsüz Benzeşmesi ve Ünsüz Yumuşaması)

7. Sert Sessiz Yumuşaması :
Süreksiz sessizler olan p, ç, t, k ile biten bir kelime ünlü ile başlayan bir ek aldığı zaman kelimenin sonundaki p, ç, t, k  sırasıyla b, c, d, g/ğ  ünsüzlerine dönüşür. Bu ses olayına sert ünsüzlerin yumuşaması adı verilir.
 Örnekler :
Kalabalık-a → kalabalığa
Kalp-e → kalbe
Yurt-um → yurdum
Ağaç-ı → ağacı
Karanlık-ı → karanlığı
Kitap-ın → kitabın
Oyuncak-ın → oyuncağın
 Not : Ünsüz yumuşaması ile ilgili olarak bilinmesi gereken önemli noktalardan biri özel adlardır. Özel isimlerde bu kural konuşurken uygulanılır ancak yazarken ünlülerde yumuşama olmaz.
 Örnek : Serpincik'e, Hafik'e, Zeynep'in, Ahmet'e
 Not : Bazı tek heceli kelimelerde kelime p, ç, t, k ile bitse bile ünlü ile başlayan ek alsa bile yumuşama olmaz. ( at-a, ada olmaz; kat-ı, kadı olmaz )
Not : Dilimize başka dillerden girmiş kelimelerde de bu kural çoğu kelimede uygulanmaz. ( Cumhuriyet-e, Cumhuriyede olmaz; saadet-i, saadedi olmaz.)
 8. Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) :
Türkçede sert sessizlerden sonra sert sessizler geldiği için ( f-s-t-k-ç-ş-h-p ) ile biten kelimelerden sonra gelen ve (b-c-d-g) yumuşak ünsüzleri ile başlayan ekler (p-ç-t-k)'ye dönüşür. Bu olaya ünsüz sertleşmesi adı verilir.
 Örnekler :
Karanlık-da → karanlıkta
Kasis-den → kasisten
Piş-gin → pişkin
Kitap-da → kitapta
Semah-da → semahta
Yarış -dık → yarıştık
Not : Bu ses olayı akılda kalması için (FISTIKÇI ŞAHAP ) diye yazılıp ünlüler çıkarılarak hatırlanabilir.
 UYARI :  Ünsüz yumuşaması ve ünsüz benzeşmesini karıştıranlar için şöyle bir ipucu verebiliriz: Ünsüz yumuşaması kökte, ünsüz benzeşmesi ise ekte olur.


Ses Bilgisi-5 ( Ulama ve Vurgu )

9. Ulama :
Ünsüz harflerden biri ile biten bir kelimenin ardından ünlü harflerden biri ile başlayan bir kelime geldiği zaman bu iki kelime birbirinin devamıymış gibi birleştirilerek okunur. Bu ses olayına ulama adı verilir.
 Örnekler :
 Kahraman ırkıma ( kahrama nırkıma gibi okunur. )
Yurdumun üstünde ( yurdumu nüstünde gibi okunur.)
Helal olsun ( hela lolsun gibi okunur.)
Ben ezelden beridir ( be nezelden beridir gibi okunur.)
Çiğner aşarım ( çiğne raşarım gibi okunur.)
 Not : Ulama yapılabilmesi için iki kelime arasında herhangi bir noktalama işareti bulunmamalıdır. Arada noktalama işareti bulunursa duraklama yapılması gerektiği için ulanarak okunmaz.
 Örnekler :
 - geldik, ancak
- yeşil, açık
- Ahmet, Ali
 10. Vurgu
Konuşurken ya da okurken bazı hece ya da kelimelerin diğerlerine göre daha baskılı okunmasına vurgu denir. Vurgu ile alakalı özellikleri şöyle sıralayabiliriz.
 a. Kurallı fiil cümlelerinde yüklemden önce yer alan kelime vurguyu üzerine alır.
- Bugün akşama doğru babam gelecek.
- Aylardır beklenen ziyaretçi yarın geliyor.
 b. Devrik cümlelerde vurgu yüklemin kendisindedir.
- Sevgili gitti bir haber bile vermeden.
- Dün kaçırdın sen o treni
 c. İsim cümlelerinde yüklem vurguyu üzerine çeker.
- Yazılmış her kitap güzeldir.
- Bizim için yaşamak bir zaferdir.
 ç. "mi" soru eki bulunan cümlelerde vurgu soru ekinden önce yer alan kelimededir.
- Bu adamı tanıdın mı?
- Sen mi çağırdın taksiyi ?
 d. Soru anlamı "mi" eki ile değil de kelime ile sağlanıyorsa vurgu bu kelimelerin üzerindedir.
- Akşam size gelen misafir kimdi?