Yazım kuralları bir dili etkili kullanmak ve en önemlisi de dile saygı duymak için en önemli hususlardan biridir. Yabancı dilleri öğrenenlere dikkat ederseniz tüm kurallarını A'dan Z'ye öğrenirler ve hiçbir hatalı kullanım yapmazlar. İngilizce öğrenen birinin kelimeleri yanlış yazdığına, telaffuzu hatalı yaptığına şahit olmamışsınızdır. Bu yüzden aynı özeni mutlaka kendi dilimize de göstermeliyiz. Türkçemize ait bilmemiz gereken yazım kuralları şunlardır.
1. Simgelerin Yazılışı :
- Elementlere ait simgeler uluslararası kabul görmüş biçimde yazılır. Hidrojen(H), Sodyum(Na)…
- Elementlerin simgelerine getirilen ekler, simgenin okunuşuna değil elementin adına getirirlir. ( H'ye değil Hidrojene gibi )
2. Birleşik Kelimelerin Yazılışı :
- Yardımcı fiille (-etmek, -olmak vb.) yapılan birleşik fiillerde herhangi bir ses olayı yoksa ayrı yazılır. Ses düşmesi ya da ünsüz türemesi gibi ses olayları varsa birleşik yazılır. ( Telefon etmek, var olmak gibi kelimelerde herhangi bir ses olayı olmadığı için ayrı yazılır. His-s-etmek, zan-n-etmek gibi kelimelerde ses türemesi olduğu için birleşik yazılır. )
- Birleşme esnasında, kelimelerden ikincisi ya da ikisi birden anlam değişikliğine uğramıyorsa bu kelimeler ayrı yazılır. Bu tür birleşik kelimeler hayvan adlarıyla, bitki adlarıyla vb. şekillerde oluşturulabilir. ( Köpek balığı, deve kuşu, uğur böceği, at sineği, kelebek otu, yayla çiçeği, kuş üzümü, kuru fasulye, Arnavut kaldırımı)
- Renk kelimesinin ya da rengin adının olduğu isim tamlaması şeklindeki renk adları ayrı yazılır.( Bal rengi, ateş kırmızısı )
- Renkten önce kullanılan ve rengin tonunu bildren "açık, koyu vb." kelimeler ayrı yazılır. ( Açık mavi, kirli beyaz )
- Doğu, batı, kuzey, güney vb. yön bildiren kelimeler yer adından önce gelirse ayrı yazılır. ( Doğu Anadolu, Kuzey Afrika )
3. Pekiştirmelerin Yazılışı :
Pekiştirmeler birleşik yazılır. Türkçe'de pekiştirmeler genel olarak sözcüğün ilk iki harfi alındıktan sonra m-p-r-s harflerinden uygun olanın getirilmesi ile yapılır. ( kara- kapkara, yeşil-yemyeşil gibi. )
4. Ek Fiillerin Yazılışı :
Ek fiil ekleri olan "-idi, imiş, -ise" istenirse ayrı yazılır, istenirse de birleşik yazılır. İki şekilde de yazılması doğrudur. ( "Geliyormuş" ya da "geliyor imiş" şeklinde de yazılabilir.)
5. "-da, -de" Ekinin Yazılışı
-da, -de eki iki farklı görevde kullanılabilir. Bu ek bulunma hal eki ve bağlaç olarak kullanılabilir. Bağlaç olarak kullanıldığında ayrı yazılması gerekir. Ekin bağlaç mı yoksa hal eki mi olduğunu anlamak için eki cümleden çıkarır ve cümleyi okuruz. Anlam bozuluyorsa bağlaçtır ve birleşik yazılır, anlam bozulmuyorsa bağlaçtır ve ayrı yazılır.
a. Şehirde kış çok sert geçti. ( -de hal eki olduğu için birleşik yazılmıştır. Cümleden çıkarırsak cümlenin anlamı bozulur.
b. Havalar bu sene de çabuk bozuldu. ( -de bağlaç olduğu için ayrı yazıldı. Cümleden çıkarılırsa anlam bozulmaz. )
UYARI : -da eki "ya" kelimesi ile birlikte yazılırsa ayrı olur. ( ya da )
UYARI : Bağlaç olan -de/-da ayrı yazılırsa ünsüz benzeşmesi olsa bile -ta,-te olmaz. ( Kırtasiyeden kitap ta almış şeklinde bir yazım yanlıştır.)
6. İle'nin Yazılışı :
İle'de aynı ek fillerde olduğu gibi ayrı da yazılabilir, birleşik de yazılabilir. ( Okula taksiyle gitmiş ya da okula taksi ile gitmiş şeklinde de yazılabilir. )
7. Ki'nin Yazılışı :
Bağlaç olan "ki" eki ayrı yazılır. İlgi zamiri ve sıfat yapan "ki" eki ise birleşik yazılır.
a. Gördüm ki beni anlamamışsın ( bağlaç)
b. Dışarıdaki daha güzel ( ilgi zamiri )
8. Mi Ekinin Yazılışı :
- Ünlü uyumu kuralına göre -mı/-mi/-mu/-mü şekilleri olan bu ek daima ayrı yazılır. ( Beklediğimiz misafir geldi mi? )
- Mi soru ekinden sonra gelen ekler bu eke birleştirilir. ( Evimizi beğenmiş midir? )
Not : Mi eki soru eki dışında pekiştirme gibi görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır. ( Sıcak mı sıcak bir yazdı. )
9. Satır Sonuna Sığmayan Sözcüklerin Yazılışı :
Satır sonuna sığmayan sözcükler kısa çizgi ile bölünür ancak satır sonuna sığmayan sözcüklerin yazımı ile ilgili iki önemli özellik vardır. Birincisi, satır sonunda ve alt satırın başında tek harf kalacak şekilde ayırma yapılmaz. İkincisi ise satır sonunda kesme işareti kullanılırsa kısa çizgi kullanılmaz.
10. İkilemelerin Yazılışı :
İkilemeler her zaman ayrı yazılır ve araya herhangi bir noktalama işareti getirilmez. ( yavaş yavaş, koşa koşa, tahta mahta, teke tek, baştan başa…)
11. Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler :
A. Cümleler büyük harfle başlar ( Umut, bitmez bir hazinedir. )
B. Tırnak içerisinde yazılan cümleler büyük harfle başlar ve cümlenin sonuna uygun noktalama işareti konularak tırnak kapatılır. ( Atatürk "Ne mutlu Türk'üm diyene!" demiş. "
C. Şiirde dizeler büyük harfle başlar
Dirahta ger ziyan etse karınca
Günah var mıdır ânı kırınca
Ç. Özel isimler ( kişi adları, hayvanların özel adlarıi şehir adları, gezegen adları vb.) büyük harfle başlar. ( Kazım Karabekir, Sivas, Boncuk, Almanya, Satürn vb. )
D. Kesin bir tarihi bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar. ( 10 Kasım 2013 Pazar )
E. Tabela ve levhalarda yer alan kelimeler büyük harfle başlar. ( Giriş, Vezne, Durak gibi. )
F. Kitap vb. kaynaklarda ana başlıkların tamamı, alt başlıkların ise her kelimesinin ilk harfi büyük olur.
12. Sayıların Yazılışı :
- Sayılar yazıyla da rakamlarla da yazılabilir. ( "Olayın üzerinden 14 gün geçti" ya da "Olayın üzerinden on dört gün geçti" gibi. )
- Birden fazla sözcükten oluşan sayıların her kelimesi ayrı yazılır. ( Bin iki yüz elli altı )
- Çek vb. parasal işlemler ile ilgili evraklarda hile olmaması için sayılar birleşik yazılır. ( İkiyüzellibin )
- İskambil oyunlarında adları sayılardan oluşan oyunların adları birleşik yazılır. ( Yirmibir, altmışaltı gibi. )
- Dörtten fazla rakamdan oluşan sayılarda sağdan her üç basamak nokta ile ayrılır. ( 25.854 )
- Kesirli ifadeler virgülle ayrılır. ( 25,8 )
- Sıra bildiren sayılar rakamla ya da yazı ile gösterilebilir. Rakamla gösterildiğinde sonuna bir nokta konularak sıra anlamı verilir ya da sayıya kesme işareti getirilerek uygun ek yazılır. ( 8. ve 8'inci gibi. )
- Üleştirme sayıları rakam ile değil yazı ile gösterilir. ( 5'er değil beşer gibi. )
